Weg van het Wilde Westen
Politie en gerecht werken samen met Belgische providers aan een ‘zwarte lijst’ van sites die u binnenkort niet meer vanuit België kunt bezoeken. Het nieuws zorgde voor wrevel bij een aantal bloggers die al snel het woord censuur in de mond namen. Wat is er aan de hand en, nog belangrijker, moet u zich zorgen maken?
De eerste keer dat u van de ‘grote Belgische firewall’ hoorde, was waarschijnlijk toen een anti-pedofielensite werd geblokkeerd omdat ze de namen van gekende en vermoedelijke pedofielen bekendmaakte. Het uit de lucht halen van ‘stopkinderporno.be’ en zijn latere incarnaties bleek een eerste test van een systeem dat door de Federal Computer Crime Unit (FCCU) en de Federale overheidsdienst voor ICT (Fedict) werd ontwikkeld, en dat eind dit jaar in België wordt uitgerold.
Wat is de grote Belgische firewall?
Het komt erop neer dat Belgische internetproviders gevraagd wordt een aantal domeinnamen en ‘host names’ te blokkeren. Mensen die naar zo’n geblokkeerde site surfen, worden afgeleid naar een pagina die hen meldt dat de site in kwestie inbreuk pleegt op de Belgische wetgeving. In eerste instantie worden vooral kinderpornosites geviseerd, en zogeheten phishing sites, die rekeningnummers en paswoorden van gebruikers proberen te ontfutselen.
Het systeem heeft al reacties uitgelokt van onder meer mensenrechtenorganisaties, en vooral enkele bloggers lijken een totale censuur naar Chinees model te vrezen. Vandaar ook het koosnaampje voor het systeem: de ‘great Belgian firewall’, naar analogie met de grote Chinese muur.
Maar zo’n vaart loopt het allemaal niet, meent Luc Beirens, commissaris van de FCCU, die het systeem mee opstelde: "We gaan niet blindelings alles blokkeren." Volgens hem moet het vooral een efficiënte manier zijn om criminaliteit op het internet te bestrijden. "We stuiten jaarlijks op zo’n vijfhonderd tot duizend kinderpornosites, via meldingen die we op ecops.be (het meldpunt van FCCU) en bij Child Focus binnenkrijgen. Daarvan zitten meestal een tiental in België, die we zelf kunnen sluiten. De rest zit in het buitenland. We waarschuwen dan via Interpol onze buitenlandse collega’s wel, maar er wordt niet altijd iets aan gedaan."
De blokkering lijkt dus vooral een pleister om argeloze surfers te beschermen. Zeker omdat blijkt dat de blokkering met de nodige internetkennis te omzeilen is. "Het is natuurlijk een vrij simpele bescherming", geeft Beirens toe. "Iemand die perse op die website wil komen, kan dat. Het is dan ook in de eerste plaats de bedoeling om normale gebruikers niet onnodig met zulke websites te confronteren. Als iemand nu in een spammail op een link naar bijvoorbeeld een phishing site klikt, zal die geblokkeerd worden."
Hoe doet de rest van het wereldwijde web het?
Er was een tijd dat het internet veel weg had van het Wilde Westen, waar complete wetteloosheid gold. Aan dat ‘alles kan’-principe lijkt stilaan een eind te komen. België is dan ook lang niet de eerste om een vorm van webfilter of blokkeringsysteem te installeren.
Het is genoegzaam bekend dat landen zoals China en Saoedi-Arabië verregaande vormen van webfiltering toepassen, maar bijvoorbeeld ook Noorwegen, Thailand en Denemarken hebben een zwarte lijst van onder meer kinderpornosites die ze op ISP-niveau blokkeren. In Duitsland werkt de minister van Familiezaken aan een gelijkaardig voorstel, en in Australië stelde de minister van Communicatie een ondertussen beruchte lijst samen van sites die voor Australiërs taboe zijn.
Dat gebeurt trouwens tot ongenoegen van een aantal oude rotten, waaronder Tim Berners-Lee, die bekendstaat als de uitvinder van het world wide web. Hij verklaarde onlangs aan de BBC dat het internet ontworpen is voor gebruik zonder beperkingen. "Het internet moet zijn zoals een onbeschreven blad papier. Net zoals de overheid of een bedrijf mensen geen regels kan opleggen over wat ze op dat blad mogen schrijven, mogen surfers niet beperkt worden in de manier waarop ze het web willen gebruiken", aldus Berners-Lee.
Vaak gaan zulke filterinitiatieven dan ook gepaard met heel wat controverse, omdat verwacht wordt dat ze tot misbruik leiden. En het internet zou het internet niet zijn, moesten die zwarte lijsten niet uitlekken. Vaak blijkt dan nog eens dat ze inderdaad niet beperkt blijven tot effectieve kinderpornosites. Onder meer een klokkenluidersite zoals Wikileaks, niet toevallig een van de plekken waar de lijsten gelekt worden, staat op de Australische zwarte lijst. De Thaise lijst bevat bovendien heel wat sites die kritisch zijn voor de Thaise koninklijke familie.
Hoe werkt het bij ons?
Een van de verschillen met veel van de buitenlandse systemen, meent Beirens, is dat er in België hoe dan ook een gerechtelijke procedure wordt gestart. "Er staat een artikel in de informaticawet waarbij de procureur de bevoegdheid krijgt om toegang tot informatiesystemen en websites te blokkeren waarvan de inhoud schadelijk is voor de openbare orde, of een schending van de goede zeden of van informaticasystemen inhoudt. Dat beperkt de marge waarbinnen de procureur kan tussenkomen", aldus Beirens. Het artikel over het gevaar voor de openbare orde is de reden waarom stopkinderporno.be werd tegengehouden. Daar werd gevreesd dat mensen het recht in eigen handen zouden nemen. Kinderporno is een duidelijke schending van de goede zeden, terwijl phishing sites informaticasystemen schenden. De vraag daarbij is alleen hoe breed zo’n wet geïnterpreteerd kan worden.
Zo’n gerechtelijke procedure betekent ook dat de eigenaar van een geblokkeerde site beroep kan aantekenen, iets wat bij veel buitenlandse zwarte lijsten niet mogelijk lijkt. "Als er een website in aanmerking komt, zal er een proces-verbaal worden opgesteld", legt Beirens uit. "We moeten daarvoor ook effectief een inbreuk vastgesteld hebben. Daarop beslist een magistraat of we de Belgische internetgebruikers van de site afleiden. De beheerder van die website kan altijd een verzetprocedure starten, of zijn site in orde brengen door de illegale inhoud te verwijderen."
Dat de politie met de samenstelling van die lijst het recht in eigen handen neemt, ontkent Beirens: "We hebben lessen getrokken uit een onderzoek dat in Nederland is gevoerd. Daar heeft de federale politie ook een lijst gestuurd naar de providers met de vraag om op vrijwillige basis een aantal sites te blokkeren. Daarop is nogal wat reactie gekomen van privacybewegingen. Daarom zeggen wij: het is geen bevoegdheid van de politie. Wel van de magistratuur die werkt binnen haar wettelijke bevoegdheden."
Wat brengt de toekomst?
Die wettelijke bevoegdheden zouden voor een aantal mensen best nog uitgebreid worden. Minstens een wetsvoorstel wil nu al het – nog niet uitgerolde – systeem inzetten voor andere inbreuken. Het wetsontwerp voor een nieuwe wet inzake kansspelen, die in juli door de Kamer werd goedgekeurd, stelt dat de kansspelencommissie een lijst zal opmaken van te blokkeren websites. De procedure lijkt anders dan bij kinderporno, en vermits de wet vrij streng is voor goksites, zou die zwarte lijst enkele miljoenen sites kunnen bevatten.
Het gevaar voor een ‘grote Belgische firewall’ is dus kleiner, maar blijft wel bestaan. En de discussie over hoe ver we daarin kunnen of willen gaan, is nog niet gevoerd. Een volledige ‘webfilter’ zoals de Australische minister van Communicatie wil invoeren, lijkt alvast geen groot draagvlak te vinden. Want hoewel niemand kinderporno zal verdedigen, komt zo’n bredere filter wel gevaarlijk dicht bij een inperking van het recht op vrije meningsuiting. "Ik ben categoriek tegen elke vorm van ‘grote Belgische firewall’. Zelfs al is het technisch mogelijk, dan zou het nog niet mogen", zegt Patrick van Eecke, advocaat bij DLA Piper en professor gespecialiseerd in IT-recht. "Dat er zwaar kinderpornografisch materiaal geblokkeerd wordt, is te begrijpen, maar onder dat mom mag je geen dingen hangen die onder vrijheid van meningsuiting vallen, of zelfs illegale casino’s. Dat is van een heel andere orde dan kinderporno."
"Nu is er een gerechtelijke procedure, maar er moet ook een democratische controle komen op die zwarte lijst", vindt federaal volksvertegenwoordiger Roel Deseyn (CD&V), die zich onder meer in telecom specialiseert. "We willen vermijden dat de muziekindustrie of de operatoren bepalen wat er vervolgd wordt en wat niet."
